Media Literacy in Pakistan

The M.S. Thesis: Media Literacy Policy in Pakistan, Hacettepe University Ankara, Turkey, 2019 By: Sana Zainab

Advisor: Prof. Dr. Mutlu Binark

This study aims to highlight the need of media literacy policy in Pakistan and analyse the feasibility of such a policy in Pakistan. It reconsiders existing literacy practices and media structure in Pakistan. Pakistani media and education system both are reviewed to know the strengths and weaknesses of the system and scope of media literacy policy within existing system.

When we talk about media literacy, it’s important to understand the following aspects; literacy, media, media literacy, critical media literacy and approaches to media literacy. If we look back, literacy has been limited to read and right since the man learnt to write. Many efforts to create consciousness through literacy among masses were turned down as Greek Philosopher Socrates and later, Freire struggled though effectively contributed. Literacy has been considered the only way to stop war, promote peace, equality and development though the goal is still far. Over the time, statistics of literate people are increased but couldn’t end wars, inequalities, injustice and poverty. That means there is something missing or this literacy is not enough. Whereas, the term media is referred to means of mass communication and includes lots of forms. For instance, Letters, newspapers, radio, television, personal computers, laptops, DVDs, CDs, internet, smart phones, tablets, paintings, news, movies, podcasts, documentaries, songs, emails, dramas, poetry, books, stories, web forums, messages, social networking portals, mobile applications, talk shows, video games, coupons, receipts, street art, photos, public speeches, pamphlets, brochures, emoji’s, traffic signs, protest signs, posters etc. In short, we expose to media almost every time and everywhere no matter if its conventional media or new media. As we know that traditional literacy is limited to read & write. In today’s media oriented this type of literacy can’t be enough as media has transformed the ways we expose to knowledge or information and the effect of different types of media varies. As far as media literacy is concerned, it has been understood differently across the world as; computer literacy, technical literacy, digital literacy, professional studies of media. But this understanding of media literacy is insufficient to integrate in today’s media mediated world. As boyd (2014) says, its dangerous to assume one as media literate only because that person is able to use and create media content. Here comes the concept of critical media literacy which is generally defined as the “Access, analyse, evaluate & create messages across a variety of contexts” (Livingstone, 2004). According to Hobbs (2015) media literacy is, “the ability to access, analyze, evaluate and create media in a variety of forms”. In order to use, understand and comprehend any information one needs to have critical media literacy that creates consciousness to deal with different types of information, different types of media and act accordingly. Media Literacy has been approached in various ways as the protectionist model (around 1960), demystification model and participatory model (1990 onwards) (Leaning, 2009). In recent times, critical media literacy is unavoidable.

While referring to Pakistan which is third most populated country in the world, media has been seen as one of the most important industries in the country.  Media literacy is essential for democratic strength, lifelong learning, citizenship & civic values, economy and sustainability (Livingstone, Couvering & Thumim, 2005). That’s what Pakistan needs for now as it has a struggling economy and unstable political set up. Media literacy policy is essential for Pakistan due to following reasons,

• To tackle poverty as about 40% population lives in poverty (Hassan, 2016) as in South Africa & Thailand also used media literacy to strengthen economy (Fombad, 2018).
• To turn population growth into human resource as 65% population is under the age of 29 (Najam, 2017)
• For democracy as political & power elites have significant influence over media, large political campaigns are often seen to influence people
• To promote civic values & enhance people’s participation
• To create critical thinking, so that people make better choices
• To handle challenges like media consolidation, media manipulation, cultural invasion through foreign content, cyber crimes

Overall, it’s a qualitative study. For data collection, 21 in-depth interviews have been conducted. The interviewees included two groups of experts, media academicians and media practitioners and data has been analysed through thematic analysis. Research questions for this study enquire the following aspects for media literacy policy in Pakistan.

• Understanding of Media Literacy
• Any existence media literacy reforms
• Scope & Contribution of Media literacy
• Policy Agenda
• Main Actors
• Requirements
• Challenges

The finding of this study conclude that media interferes in each and everything no matter if its’ state affairs, judiciary, military or foreign policy of Pakistan. Media is vibrant & active across the country. New media is empowering people to speak for themselves. There is no uniform educational policy in Pakistan rather the divisions in education system are giving rise to inequalities. Constitution guarantees “Education for All” but there is nothing about “Same Education for All”. The traditional education system lacks critical thinking and consciousness. That’s why mob culture or the approach to follow the crowd is getting popularity even among university students. When we refer to media literacy, there is no such a policy or reforms in Pakistan. even media literacy is not even part of the academic debate for now. A large majority has access to media even people who are never been to school have access to media. People develop media sense to some level by exposing to it. Other than that there is no other way. Neither Pakistan nor its neighbors including India, Iran and Afghanistan have any media literacy policy. China has media literacy policy and reforms but that’s also more protectionists approach. A few NGO’s claim to advocate for media literacy in Pakistan. But their projects were limited to 2-3 days’ workshop targeting small groups and there were no follow-ups. These projects were more focused on technical rather than critical. This study states that media literacy policy for Pakistan would not only favor the public but also would be an incentive to government. As it creates critical thinking and capability to make aware choices. It would promote civic sense and smoother flow of democracy. In order to develop such a policy Pakistan needs engagement and collaboration of main stakeholders. The agenda of media literacy policy refers to assess existing policies, to define target audience, to map out policy model, training of trainers and The main stake holder of the policy would be government and civil society. Many of the interviewees suggested three stake holder that includes media too. This debate is quite old but still relevant that media organization could influence the media literacy reforms in their own favor (Hobbs, 1998). The target audience must include two separate groups; adults and kids. Media literacy for kids could be more systematic by making it part of school curriculum but for adults, after school workshops, summer school, Sunday school could be plan. The suggested topics for media literacy curriculum includes: Introduction to media, aims and objectives, media regulatory bodies, news literacy, film literacy, media ethics, copy rights and then complex topics like the difference between freedom of expression and hate speech. The data identifies that main requirements for media literacy policy include the realization the need of such a policy, collaboration of key players, planning the framework and assigning budget for it. As far as challenges are concerned, political or power elites, religious group and conventional media could resist such a policy.

This study recommends that the constitutional rights “Education for all” and “Right to Information” needs brief explanation and implication in the system. Any short term program cannot help Pakistan to create critical awareness, policy reforms are crucial for both media and education sector. Sooner or later, Pakistan needs to work on critical media literacy rather than passing bills like Cyber Crime Bill which gives protection against cyber crimes but not empower individuals to handle complex situations themselves. Being culturally and religiously very sensitive, Pakistan needs its own policy model while having three dimensional approach to media literacy to make media safe, and empowering for masses. For future research, the understanding of media in public needs to be assessed through a big sample to have insights of actual situation. Other than that media literacy curriculum needs to be designed.

REFERENCES

• boyd, D. (2014). Its Complicated – The Social Lives of Networked Teens. New Haven: YALE University Press.
• Fombad, M. (2018). Knowledge management for poverty eradication: A South African perspective. Journal of Information, Communication and Ethics in Society,16(2), 193-213. doi:10.1108/jices-04-2017-0022
• Hassan, Z. U. (2016, June 20). Pakistan’s new poverty index reveals that 4 outof 10 Pakistanis live in multidimensional poverty. Retrieved from http://www.pk.undp.org/content/pakistan/en/home/presscenter/pressr eleases/2016/06/20/pakistan-s-new-poverty-index-reveals-that-4-out-of- 10-pakistanis-live-in-multidimensional-poverty.html
• Hobbs, R. (1998). The seven great debates in the media literacy movement. Journal of Communication, 48(1), 16-32. doi:10.1093/joc/48.1.16

• Hobbs, R. (2015). MEDIA LITERACY. Oxford Research Encyclopaedia of Retrieved March 10, 2018, from http://www.mediagram.ru/netcat_files/99/123/h_2372de55c7b67103709921
• Hoodbhoy, P. (2018, February 07). Why they lynched Mashal Khan. Retrieved July 1, 2018, from https://www.dawn.com/news/1329909
• Indexmundi, https://www.indexmundi.com/pakistan/demographics_profile.html
• Islam, S. U. (2016, January 07). Faisalabad university reinstates PhD student after unconditional apology. Retrieved July 1, 2018, from https://tribune.com.pk/story/1023513/faisalabad-university-reinstates-phd- student-after-unconditional-apology/
• Leaning, M. (2009). Theories and Models of Media Literacy. In Issues in Information and Media Literacy: Criticism, History and Policy (pp. 1-17). Santa Rosa, California: Informing Science Press.
• Livingstone, S. (2004). What is media literacy? Intermedia,32(3). Retrieved from http://eprints.lse.ac.uk/1027/
• Livingstone, S., Couvering, E. V., & Thumim, N. (2005). Adult Media Literacy A review of the research literature on behalf of Ofcom. Retrieved July 30, 2018, from https://core.ac.uk/download/pdf/4155054.pdf

Access the thesis see Hacettepe University Library Open Access.

 

Shenzhen’da makerspace…

Mutlu Binark, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi

Çin’nin Guandong eyaletinde yer alan Serbest Ticaret Bölgesi olarak ilk kez bundan 40 yıl önce bir balıkçı köyünden Çin’in Silikon Vadisine doğru evrilen Shenzhen’ın (深圳) bir yüzünden makerspace’lerden bahsedeceğim bu yazıda.

Ancak, ilk olarak Shenzhen’ın Deng XiaoPing’in (邓小平) sözcüklere döktüğü Çin tipi sosyalizmdeki(1) yerini veya öncü rolünü kısaca açıklayalım.  Shenzhen şehri, 1979 yılı “Reform ve Açılma“nın sayesinde çok hızlı bir şekilde gelişmiştir. 1980 yılında Çin’in ilk Özel Ekonomik Alan’ı olan Shenzhen Özel Ekonomik Alanı olarak balıkçı kasabasında kurulmuştur. 2010 yılında Qianhai Shenzhen-Hong Kong Çağdaş Hizmet İşbirliği Alanı (前海深港现代服务业合作区) Merkez Hükümet’in onayıyla kurulmuş, Shenzhen ile Hong Kong’un işbirliği konusunda “Qianhai” politikası geliştirilmiştir. Shenzhen, 2011 yılında Dünya Üniversite Yaz Oyunları’na ev sahipliği yaparak küresel konumunu pekiştirmiştir. 2016 yılında, Shenzhen’in GSYİH’si Guandong eyaletinin en önemli kenti Guangzhou’yu aştı, ve ekonomik büyüklük açısından Çin’in en büyük üçüncü şehir olmuştur. 2018 yılında – “Reform ve Açılma”nın 40. yıldönümünde – Shenzhen’in GSYİH’sı Hong Kong’u da geçmiştir. Shenzhen, Güney Çin’de önemli bir yüksek teknoloji AR-GE ve üretim merkezidir. Tencent, Huawei, ZTE nin merkezleri bu kenttedir. Shenzhen Limanı ise 2013 yılından beri yükleme ve boşaltma miktarı açısından Dünya üçüncüsüdür; üstelik 20 seneden beri Anakara Çin’deki en yüksek toplam yurtdışı ihracat miktarını oluşturan limandır. 

1983 yılında devlet üniversitesi olarak kurulan Shenzhen Üniversitesi, Shenzhen’in ilk tam zamanlı ve kapsamlı yükseköğretim kuruluşu olmuştur. 1999 yılında Shenzhen Şehir Hükümeti, Bilim Parkı’nın güneyinde “Shenzhen Sanal Üniversite Parkı” kuruldu; Çin’in en iyi üniversiteleri – Beijing, Tsinghua, Nankai Üniversiteleri ve Harbin Teknoloji Enstitüsü – dahil olmak üzere bu parkta yüksek lisans okulları kurmuşlardır. Ayrıca Shenzhen Şehir Hükümeti, ülke çapındaki farklı ünlü üniversitelerle birlikte Nanshan semtindeki Xilijian (西丽建)’de Shenzhen Üniversite Kenti’ni kurdu; bunun ana işlevi, lisansüstü öğrencilerini eğitmek ve bilimsel araştırmayı güçlendirmek. Güney Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, 2011 yılında araştırma üniversitesi olarak kuruldu. Shenzhen’de hem yerel hem de yabancı üniversitelerle birçok “işbirliği okulu” da kurulmuştur.

Shenzhen’de zaman ve yaşam algısını Deng Xiao Ping’ün bir zamanlar kentte fabrikalarda ve kamusal alanlarda asılı şu sözü en iyi simgeler: “Zaman paradır, öyleyse yaşamı etkili kıl/lalım”.

Makerspace olgusu, Batı’da kodlama, yaratıcılık ve girişimcilik mekanları olarak bilinir. Sanat, teknoloji, yaratıcılık ve öğrenmenin, işbirliğinin bir araya geldiği mekanlardır. Makerspace, halka teknoloji, imalat araçları ve eğitim olanağı sağlayan merkezler olarak tanımlanmaktadır. Shenzhen’daki makerspaceler Huaqianglü (yolu) üstünde sağlı sollu bulunmakta. Buranın Batıdakilerden farkı, bir anlamda toplama ve düşük teknolojili imalatın burada yeniden “yaratıcılık ve keşifle” yaşama geçmesi. Buralarda ikinci el cep telefonları, kameralar, pcler, laptoplar ve ilgili tüm yan parçalar dönüştürülmekte, tamir edilmekte ve yeniden satış için birleştirilmektedir. Ayrıca bu birleştirilen ürünün “testi” de yapılmaktadır. Ardından “yeniden markalanan” ürün paketlenip talebin olduğu yerlere gönderilmektedir. Bu makerspacelerde bir ürün fabrikasyonu sözkonusudur. Toplama merkezlerinde artık ama işe yarayan parçalar tekrardan gündelik kullanım için “tasarımlanmaktadır”.

Shenzhendaki makerspace’lerde teknolojiye yönelik üretimin ve zanaatin  farklı bir biçimini görmek mümkündür. Shenzhen’da HiTech Park’ın yanı başında bulunan bu merkezler çok yoğun bir istihdam ve üretim alanlarıdır. Farklı sosyal ve ekonomik ağlar mobilize edilmiştir. Toplama ve yeniden imal etme üzerine bu coğrafyada da “yaratıcılık ve keşif ” ile zanaatin sürekliliği açısından düşünmek gerekli kanımca.

(1) Deng Xiao Ping ile ilgili olarak bakınız: Ezra Vogel (2018).Deng Xiaoping ve Çin’in Dönüşümü. İst.: Modus Kitap.

 

Böyle Bir “Tık Haberi” Okumadınız!*

Yazan Zafer Yılmaz, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi İletişim Bilimleri Lisans Öğrencisi**

Cebimize dek uzanmış internet haberciliğinin “bakın…”, “öyle bir…”, “şok”, “flaş” ve “müjde” başlıkları arasından habere ulaşmaya çalışıyoruz. Türkiye’deki “tık tuzağı”nı haber alma hakkı, iletişim etiği, reklam geliri ve en önemlisi çözüm önerileri bağlamında meslek örgütü temsilcisi veya site editörü olan habercilerle ve konuyla ilgili çalışmaları bulunan akademisyenlerle görüştük.

( Görsel kaynağı: sparkmovement.org )

Bir haber sitesini açıyorsunuz, sürmanşette bir başlık: “Milyonlarca emekliye zam müjdesi!”. Emekli olmasanız bile bir yakınınız için detayları öğrenmek istiyorsunuz. “Tık”ladığınızda bir fotoğraf galerisi açılıyor. İlk fotoğraflara eşlik eden emeklilerin bildiği genel bilgiler var. Birbirinin hemen aynısı fotoğrafları (200 TL’lik banknotlar!) “tık”lamayı sürdürüyorsunuz. Son fotoğraflara gelirken bir düzenlemenin “masada” olduğu belirtiliyor. Düzenleme bir yasa tasarısı mı, ilgili Bakanlığın bir hazırlığı mı diye merak ederken – ve bu arada “tık”lamaya devam ederken – son fotoğrafla birlikte “aradığınız” cevaba ulaşıyorsunuz. “Masada” olan “düzenleme”, “müjde” verebilecek bir konuma sahip olmayan Türkiye Emekliler Derneği’nin bir talebinden ibaretmiş… “Tık tuzağı”na siz de düştünüz!

“Tık tuzağı”nın tek görünümü “emekliye, ev kadınına, gençlere, memurlara, esnafa müjde”ler değil. “Şok”, “bomba”, “flaş”, “skandal”, “sürpriz”, “öyle bir…”, “bakın ne/kim…”, “bunu yapan…”, “inanamayacaksınız”, “korkunç…”, “…kötü haber” benzeri okuyucuyu “tık”lamaya yönelten başlıklar da aynı kategori içine giriyor.

İnternet haberciliği alanında çalışmaları bulunan Mersin Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Recep Ünal aynı zamanda Mersin Üniversitesi Radyosu Genel Koordinatörü olarak da görev yapıyor. Kendisiyle görüştüğümüz Dr. Ünal “tık haberciliği”ne ilişkin örnekleri magazin ve spor üzerinden şöyle çeşitlendiriyor:

“…’Beyaz Eşyalarını Topladı ve Gitti’ başlıklı bir habere tıkladığımızda Beyazıt Öztürk’ün yeni bir eve taşındığını okuyoruz. Oysa başlık bize farklı imalar sunuyor. Fatih Terim’in fotoğrafının üstünde “Fenerbahçe’yi Asla Yenemeyiz” yazısını okuyunca doğal olarak bu sözlerin ona ait olacağını düşünüp habere tıklıyoruz. Ancak ilerledikçe anlıyoruz ki bu sözleri bir spor yorumcusu yapmış.

Bunun bir de galeri örneği var ki o daha fazla tık kapanı içeriyor. Örneğin bir sanatçının gençlik fotoğrafını koyup ‘Şimdiki Haline İnanamayacaksınız’ ya da ‘Sokakta Görenler Tanıyamıyor’ başlığıyla sizi bir galeriye hapseden editörler ancak 18. fotoğrafa tıkladığınızda bir sanatçının -gayet doğal olarak- 30 yıl sonraki yaş almış halini gösteriyor.”

Dr. Öğr. Üyesi Recep Ünal – Mersin Üniversitesi İletişim Fakültesi

Uluslararası düzlemde “tık tuzağı gazetecilik” (clickbait journalism) adı verilen habercilik tarzına Türkiye’de kullanılan en yaygın karşılık “tık haberciliği”. Dünyada bu “tarz”ın genel kabul gören bir tanımı yok ama bizce anlamlı bir özeti şu olabilir: “Kasıtlı olarak çok şey vaat eden bir başlık, buna karşılık çok az şey sunan bir içerik”.

İçerik yeterli olsa bile, okuyucunun merakını o linki “tık”lamadan gidermeyecek bir başlık kurgusu da “tık tuzağı” sayılıyor. Çünkü habercilikte başlık “okuyucuya haberin ne olduğunu, ne hakkında olduğunu anlatan… haberin birkaç kelimeden oluşan ve çoğunlukla bir yargı bildiren kısa bir özetidir” ve “başlık atarken haberi tek bir cümle gibi düşünmek ve bu tek cümleyi en kısa biçimde, fakat anlamı bozmadan yansıtabilmek...” gerekir. (Herkes İçin Gazetecilik, Korkmaz Alemdar ve Ruhdan Uzun, Tanyeri Kitap, 2013)

Konunun Türkiye’deki durumunu meslek örgütleri, haber sitesi editörleri ve akademisyenlerle, çeşitli boyutlarının yanında özellikle “çözüm önerileri” bağlamında değerlendirmek istedik. Maalesef “curcuna”ya dönen “tık haberciliği”ni “doğruluk pahasına ucuz tıklamaları kovalayan gerçeklik-sonrasılık” benzeri alıntılarla yargılayıp kenara çekilmek “muhalifçilik” açısından “güzel poz”lara dayanak olabiliyor ama çözüme katkı sağlamıyor.

 Kolaj: “Tık Haberciliği”nden örnekler

“Toplum Mühendisliği, Gazeteciliğe Sis Bombası”

2.000 civarında medya profesyoneli üyesi bulunan Uluslararası Medya Enformasyon Derneği’nin (UMED) Genel Başkanı Aslan Değirmenci durum tespiti yaparken “kitabın ortasından” konuşuyor:

“Tık haberciliği, habercilik değil mühendisliktir. Toplum mühendisliği yapmak, etik ilkeler gereği ‘habercilik’ değil, tuzaktır. Tuzağın materyali ise başlıktır. Oysa habercilikte başlık; haberin ta kendisi, özetidir.

İlgi çekmek ve ‘tık’ tuzağına düşürmek için editörlerin haberin anlamından uzak başlık atması kabul edilir bir durum değildir. Haberi içeriğinden uzaklaştırmak, abartmak gazeteciliğe atılan sis bombasıdır! Oysa gazetecilerin görevi sisi dağıtmak, gerçeği içeriğinden kopartmadan ve abartmadan topluma ulaştırmaktır.”

UMED Genel Başkanı Aslan Değirmenci

Alexa verilerine göre Türkiye’nin en fazla takip edilen 7.nci internet sitesi Memurlar.Net’in Haber Müdürü Edip Üzen de Değirmenci gibi düşünüyor. ” ‘Tık haberciliği’nin yaşaması, insanların doğru bilgiye daha zor erişmesi demek” yorumunu yapan Üzen şöyle devam ediyor:

 “‘Tık haberciliği’nin asıl amacı doğru bilgi vermekten öte, siteye ziyaretçi çekmektir. Bu da hiçbir etik ilke gözetilmemesi anlamına gelir. Halkı doğru bilgilendirmek gazetecinin asıl amacı olmalıdır. Zaten doğru bilgilendirmek etik bir ilke haline gelmelidir” 

Memurlar.Net Haber Müdürü Edip Üzen

Daha Fazla “Tık”, Ya Etik?

Dr. Öğr. Üyesi Recep Ünal “tık haberciliği”nin günümüzde habercilik ve etik ihlaller başlığı altında giderek daha fazla incelenen bir sorun haline geldiğini belirtiyor.

Dr.Ünal, “Medya profesyonellerinin ve habercilerin de giderek daha çok yakındığı bir durum aslında. Ancak bu denli şikayet konusu olmasına karşın pek çok haber sitesinde kullanıcıların adeta tuzağa düşürüldüğü başlıklara, fotoğraflara tanık oluyoruz” diyor.

Habercilerin bir başka önemli meslek örgütü Çağdaş Gazeteciler Derneği’nin (ÇGD) Genel Başkanı Can Güleryüzlü ise “fazla tık” almanın o haberi daha yaygın ve önemli yapmadığının altını çizerek “tık haberciliği” bağlamındaki “etik” tartışmasının dikkat ve hassasiyetleri gözetmesi gerektiğini vurguluyor. Güleryüzlü şunları ilave ediyor:

“Haber bilgi ve derinleşme isteyen bir unsurdur. Haber, ‘tık haberciliği’nde daha fazla metalaşan, hızla tüketilen bir boyuta doğru evrilmiştir. Habercilik açısından birçok etik sorunu vardır. Haberin algılanması, yorumlanması ve hayatın içerisinde üretilen bir etken haline dönüşmesindeki sınırlamadır ‘tık haberciliği’. İçinde yaşadığımız zamanın hızından kaynaklı zorunluluklar olmakla beraber ‘habercilik-etik’ tartışmasını yapanlar açısından olabildiğince dikkat ve hassasiyet gözetilerek bu anlayış sahiplenilmeli veya mesafeli durulmalıdır”  

ÇGD Genel Başkanı Can Güleryüzlü

“Haberciler ‘Tık Haberciliği’ni Sorun Olarak Görmeli”

Dr. Öğr. Üyesi Recep Ünal “gazeteci meslek örgütlerinin sıklıkla bu tip yayıncılık anlayışının yalan haber yapmak ve yaymak kadar endişe verici olduğunu belirtmesi, iyi olanı kötü olandan mutlaka ayırması ve bunu da kamuoyuyla paylaşması gerekli” görüşünü savunuyor.

“Etik” boyutuna vurgu yapan bir diğer isim, yukarıda Herkes İçin Gazetecilik kitabından alıntı yaptığımız, Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi’nden Prof. Dr. Ruhdan Uzun. “İletişim Etiği – Sorunlar Sorumluluklar” (Dipnot Yayınları, 2011) isimli bir kitabı daha bulunan Prof. Uzun, yaptığımız görüşmede “gazetecilik mesleğinin etik kuralları arasına ‘tık haberciliği’ne karşı maddelerin eklenmesi yararlı olabilir”değerlendirmesini yapıyor ve devamında önemli bir noktaya dikkat çekiyor:

“Gazeteciler, meslek örgütlerinde bir araya gelerek bu konunun çözümünü tartışabilirler. Ancak, her şeyden önce bunu sorun olarak görmeleri gerekir ki, reklam gelirlerini okurun güveninden daha önemli saydıkları için ben henüz bu aşamada olduklarını sanmıyorum.”

Prof. Dr. Ruhdan Uzun – Hacı Bayram Veli Üniversitesi İletişim Fakültesi 

Daha Fazla “Tık”, Daha Fazla Reklam

Prof. Dr. Uzun’un “reklam geliri”nde bıraktığı yerden Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi, Görünüm Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni ve Yazı İşleri Müdürü, Çağdaş Gazeteciler Derneği Danışma Kurulu Üyesi Gökhan Bulut devam ediyor. Bulut “tık haberciliği”nin “reklam gelirlerinin artırılmasına dönük bir uygulama” olduğunu ifade ediyor.

Gökhan Bulut  – Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Görevlisi, Görünüm Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni ve Yazı İşleri Müdürü, Çağdaş Gazeteciler Derneği Danışma Kurulu Üyesi

Dr. Öğr. Üyesi Recep Ünal da “daha fazla tık, daha fazla reklam anlayışıyla başlık-içerik uyumsuzluğuna, yanıltıcı başlıklara, görsel ve içerik karmaşasına mahkum bırakılıyoruz” diyerek ekliyor.

Türkiye’de internet haberciliğinin büyük paydaşlarından Memurlar.Net’in Haber Müdürü Edip Üzen reklamın okuyucuyu yanıltarak değil doğru haber ve etik ilkelere uymakla artacağını savunuyor.  Üzen, “doğru bilgi ve etik kavramları bir arada bulunursa anlam taşır. Bu iki kavram yan yana gelince reklam da zaten gelecektir. ‘İnternet haberciliğinde doğru haber, etik, reklam, en önemlisi hangisi?’ derseniz, doğru bilgilendirme yani doğru haber en önemli kavramımız olmalı” diyor.

Medya Tekellerinde ‘Tık Haberciliği’ Yoğun

Öğr. Gör. Bulut “tık haberciliği”ni “yoğun şekilde yapan ve hatta yayan sitelere baktığımızda, medya tekeli gruplara ait siteler olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla bu habercilik türünün medyada tekelleşme ve tek-tipleşmeyle de doğrudan ilgisi olduğu söylenebilir. İçerik niteliksizleştikçe tık haberciliği de artıyor”belirlemesini yapıyor ve devamında “internet haberciliğinin gelir kaynaklarının çeşitlenmesi bu soruna bir ölçüde çözüm yaratabilir” görüşünü öne sürüyor.

Bulut’un “medya tekeli gruplara ait internet sitelerinde‘tık haberciliği’nin yoğunluğu” savını “emekliye müjde” başlıklı haberler üzerinden teste tabi tuttuk. Son birkaç ay içinde aynı başlık ve yakın içerikte 20 farklı sitede 99 adet haber yayımlandığını belirledik. Grafikte de görülebileceği gibi bu tür haberler (61 adet) 3 sitede yoğunlaşmış durumda. Biraz ayrıntıya indik ve grafikte A, B ve C olarak kodladığımız haber siteleri aynı medya grubunun yayınları olarak karşımıza çıktı…

(Grafik: 20 haber sitesinde “emekliye müjde!” haberleri dağılımı)

Site Sahiplerinden Basın Emekçilerine “Tık” Yıldırısı

UMED Genel Başkanı Aslan Değirmenci de “tık haberciliği”nde sorumluluğu tek başına editörlerin “etik ihlal”lerine yüklemenin yanlış olacağını düşünenlerden. Değirmenci sektörün içinden şu bilgileri aktarıyor:

“Bazı haber sitesi sahipleri editörlerine öncelikli görev olarak tık getirmeyi dayatıyor. Site sahipleri editörleri avcı, vatandaşı av olarak görüyor.’Tık’ dayatması basın emekçileri üzerinde bir yıldırı (mobbing) uygulamasına dahi dönüşebiliyor. Bazı editörler istemeyerek ‘tık haberciliği’ne başvurabiliyor. Bunun sonucunda bazen yanıltıcı başlıklarla, bazen de sonu gelmeyen galeri haberciliğiyle avcılık yapılıyor.”

( Görsel kaynağı: communicateinfluence.com)

Basın emekçilerine “tık yıldırısı” konusunda Öğr. Gör. Gökhan Bulut’un şu vurguları dikkat çekici:

“Meslek örgütlerinin etik manifesto benzeri belgeler üretmesinin günümüz medya yapılanmasında bir karşılığının olmayacağını düşünüyorum. Sorun, etik belge eksikliği değil, demokratik sermaye yapısının olmaması ve gazetecilik özlük haklarının yasal güvenceye alınmamış olmasıdır”

Habercilerin Çözümü: “Doğru Haber, Doğru Habercilik”

Soruşturmamıza yanıt veren meslekten gazetecilerden “tık haberciliği”ne karşı mücadele önerilerini de aldık.

Video-konferans yoluyla bağlantı kurduğumuz ÇGD Genel Başkanı Can Güleryüzlü (videonun tamamı haberin sonunda) şunları belirtiyor:

“Bir haberci örgütü olarak doğrudan tık haberciliği üzerinden değil ama haberin metalaşması; özellikle basın, düşünce ve ifade özgürlüğünün alanı olan bir işkolunda, bu alanlarda yaratabileceği tahribatlara dikkat çekme açısından araştırmacı, kanıtlı, bilgiye dayanan haberciliği savunan çalışmalar yürütüyoruz. Olabildiğince ‘tık haberciliği’ni sağlıklı bir zemine çekmeye çalışıyoruz”

UMED Genel Başkanı Aslan Değirmenci “tık tuzağı”na karşı görüşünü şu biçimde ifade ediyor:

“Vatandaşlarımız av olmaktan vazgeçip, söz konusu sitelerde zaman geçirmeyi bırakmalıdır. Otokontrolünü kendi sağlamalı, doğru haberciliğin peşine düşmelidir. Basit mi, elbette değil. Ama sürekli olarak aynı tuzağa düşmekten iyidir. Okurlarımızın bu konudaki duyarlılığına güveniyorum”

Memurlar.Net Haber Müdürü Edip Üzen ise son olarak şunların altını çiziyor:

“Devletimizin milli menfaatlerine bağlı kalarak halkı her zaman doğru bilgilendirmek gerekiyor. Bunun yolu da ahlaki değerlerimizden ve aldığımız eğitimden geçiyor. Yani, ne olursak olalım ahlak kurallarımızı bir kenara bırakmadan halkı doğru bilgilendirmeliyiz”

Akademisyenlerden “Yeni Medya Okuryazarlığı Eğitimi” Önerisi

Prof. Dr. Ruhdan Uzun “tık haberciliği”ne karşı etkili bir çözüm olarak “yeni medya okuryazarlığı” eğitimine dikkat çekiyor. Prof. Dr. Uzun “yeni medya okuryazarlığını geliştirmeye yönelik programlarda ‘tık haberciliği’ne yer verilebilir. Böylelikle okurların, kullanıcıların bilinçlenmesi ve bu tür haberleri tıklamamaları beklenebilir” görüşünde.

( Görsel kaynağı: newliteracyset.eu)

Dr. Recep Ünal da şu an orta dereceli okullarda okutulan seçmeli “Medya Okuryazarlığı” dersinin “yeni medya” denen interneti de kapsayacak şekilde genişletilmesi, daha erken sınıflara zorunlu kapsamda ve uzman iletişimciler tarafından verilmesini öneriyor. Ünal sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Asıl önemli olan yeni medya okuryazarı bir kamuoyunun oluşması. Bu tip tuzakların farkında olan ve haber alma haklarındaki tercihlerini etik anlayışa sahip haber sitelerinden yana kullananların sayısı artıkça sanırım kötü örneklerle daha az karşılaşacağız. Daha doğrusu karşılaştığımız örneklerin tık avcılığına göre tasarlandığını kavramaya başlayacağız. Tıpkı yalan haber gibi tık haberciliğinin de yeni ortaya çıkmadığını ve gelecekte de tamamen ortadan kalkmayacağını söylemek mümkün. Ancak bu konu ile ilgili yayınları, paylaşımları ve örnekleri ne kadar çoğaltabilirsek, yeni medya okuryazarlığını ne kadar erken yaşta öğretebilirsek gelecekte çok daha güvenli bir haber akışı elde edebiliriz”

İdari Önlemler Çare Olmaz

Burada bir itirafta bulunmalıyız. “Böylesini okumadığınız tık haberi” için görüşlerine başvurduğumuz 3 akademisyen ve 3 haberciye aslında bir soru daha sorduk. Dedik ki “devlet bu işe el atsın mı?”. Yani “sizce hükümet veya devletin bir kademesi ‘tık tuzağı’na karşı kimi idari önlemler almalı mı?”. Gerek meslekten haberciler, gerekse de konuyla ilgili çalışmalar yapmış akademisyenler bu sorumuza “kesin bir hayır” cevabı verdiler. Aslan Değirmenci “mücadele yöntemi yasaklarla, dayatmalarla olmamalıdır” derken Prof. Dr. Ruhdan Uzun “devletin el atması gibi önerilerden yana değilim” biçiminde net tavır aldı.

Bir soruna yasaklarla, idari önlemlerle çare bulunamayacağı anlayışındaki görüş birliği, ülkemizdeki demokratik, çoğulcu ve “her şeyi devletten beklemeyen” kültürün düzeyini göstermesi bakımından bizce çok anlamlı ve değerli. Çözümün meslekten habercilerin çabalarından ve daha önemlisi yurttaşların bilinçlenmesinden çıkabileceği gayet açık.

* Yazının ilk yayınlandığı kaynak: https://www.trtgeleceginiletisimcileri.com/haber-detay/2c648f7f-95ee-4d19-9210-cc6135816e90/boyle-bir-tik-haberi-okumadiniz?AspxAutoDetectCookieSupport=1 Erişim: 6 Temmuz 2019

**“TRT Geleceğin İletişimcileri Yarışması”nda Fakültemiz Lisans öğrencilerinden Zafer YILMAZ’ın İnternet Haberi kategorisindeki “Böyle Bir ‘Tık  Haberi Okumadınız!” başlıklı bu çalışması jüri oylaması sonucunda 1.ciliğe değer görüldü. 

TikTok, something more than a mere smartphone app

Ali Zain, Hacettepe University, Graduate School Of Social Sciences

TikTok is a video platform and social network launched by China-based IT company ByteDance. Established in 2016, TikTok became one of the largest smartphone applications when its parent company acquired Musical.ly, another short video platform popular in Europe in the US, and merged the both applications in 2018. Currently it is available in over 150 markets and 75 languages, providing the users with a global and at the same time highly localized experience. Interestingly, despite its Chinese ownership, TikTok is not available in China and instead it operates with name Douyin in order to comply Chinese censorship and restrictions. Today it is as popular as in the United States as in China and developing countries of Asia, and together with Douyin, it has more than one billion users across the world. United States, India, China and United Kingdom are the major shareholders among most followed accounts of TikTok.

Equipped with simple and user-friendly inter-face, it enables the users to create short music videos ranging between 3 to 15 seconds and short looping videos having a duration of 3 to 60 seconds. Users can select the music or audio of their choice, record their video with speed adjustment and share the final version with others on TikTok as well as other social media networks. The “react” feature of the application enables the users to film their reaction to a certain video while the users can film a video aside another video through “duet” function. The users can also mark themselves as “private” to protect their content and can also opt whether other users should be able to interact with them through comments, messages or “react” and “duet” features. The artificial intelligence of TikTok also equips it to display highly personalized content to each user based on their usage behavior.

However, more than its features, it is the immense popularity and issues connected to TikTok which make it an irresistible topic of debate today. It faces criticism due to lack of sufficient privacy guidelines, production of racist and anti-Semitist content, distribution of pornographic content, cyberbullying and highly addictive algorithms.  As a result, an addiction-reduction feature was also added to TikTok as well as Douyin in 2018 which encourages users to take break after every usage of 90 minutes. However, TikTok still continues to face legal actions as well as brief censorship due to the other issues. Due to distribution of pornographic or inappropriate content TikTok has so far witnessed short-duration bans in Indonesia, India and Bangladesh, however, the application was restored after the administration removed millions of videos and users identified by the authorities. Similarly, the US Federal Trade Commission also imposed a fine $5.7 million on TikTok’s parent company ByteDance for collecting the data of minors under the age of 13 in violation of local privacy laws. In response to this, TikTok has now launched a kids-only mode in their application which does not allow uploading of videos, direct messages and commenting, although the users can still view and record the content.

In China as well, Douyin was reprimanded for showing unacceptable content and the Chinese government announced that it would start to hold app developers like ByteDance responsible for user content shared via apps such as Douyin, and it also released around 100 types of the content that will be censored in China. Meanwhile, China’s famous social media network WeChat has also been accused of censoring the distribution of content generated by Douyin, and both companies have sued each other in the Chinese courts in this regard.

In short, TikTok has gained global popularity in a very short time due to user-friendly and easy features, artificial intelligence-based personalized user experience, interactivity and its inter-platform compatibility which enables users to share their TikTok content on other social media networks such as Facebook, Twitter, Instagram and etc. Although it has also given rise to several problems, the massive user-base of TikTok enables it to become a great source of increasing digital literacy around the world by engaging users in development of ideas and recording and editing of appropriate visuals using smartphone devices to make their content more engaging, create overnight new influencer and celebrities through viral content and a localized experience of global phenomena (Glocalization) as it also enables users to reenact the content originally produced in some other region and language according to their local practices. However, the developers of TikTok and similar applications also need to pay an enhanced attention to include gatekeeper algorithms that might enable them to detect and remove the content which violates terms of use and hence help such platforms to comply with the elements of mainstream social values.

 

Tencent Firmasının Getirdikleri:Çin’de Tek Bir Yeni Medya Ekosistemine Herşeyin Entegrasyonu

Yazan: Mutlu Binark, Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi             

1 Kasım 1998 yılında Ma Huateng tarafından  Guandong Eyaleti’nde Özel Ticaret Bölgesi  olan Shenzen kentinde kurulmuş bu sosyal medya uygulaması şirketi üzerine yazmak biraz zor ya da karmaşık. Çünkü şirket bizim anladığımız anladığımız şekilde günümüzde sadece sm ortamı şirketi değil: Tencent Games ile oyun şirketi, tv. dizi endüstrisi ve film endüstrisinde üretim yapan bir şirket, bulut bilişim hizmeti veren bir şirket, Çin’de devlet ve yerel yönetimler için e-devlet/e-yönetişim hizmeti veren bir şirket, sanal gerçeklik, yapay zeka geliştiren ve robot geliştiren bir şirket, E-spor yayın ortamı, haber, video akışı, harita ve en son ödeme sistemleri ile Çinliler için “nakit” değerindedir (http://www.tencent.com/en-us/company.html).  Açık adıyla 腾讯控股有限公司 (Téngxùn Kònggǔ Yǒuxiàn Gōngsī) Tencent Holdings Limited’e 27 Haziran 2019 tarihinde, NCA ve Shenzen Üniversitesi işbirliği ile gerçekleşen Shenzen Forum 2019 kapsamında yaptığımız ziyareti ve bu ziyaret vesilesiyle, Çin’de tek bir uygulamayla herşeyin gündelik yaşam içinde nasıl entegre olduğunu ve daha da ötesini kısaca açıklayayım.

Şirket kendini herşeyden önce akıllı bir gelecek için İnternet temelli kültür ve girişimcilik olarak tanımlamaktadır. Herkesin iyiliği için İnternet ve dijital kültür şirketin bir anlamda mottosudur. Şirketin çalışan sayısı yaklaşık 40600 kişidir. Şirketin devasa ikiz kulelerine sabah emekgücünün girişi ve çıkışı bir ordunun hareketi gibidir. Sabah bizzat tanık olduğum bu durumu şöyle betimlemek olanaklı: seri adımlarla ellerindeki akıllı telefonlarla çeşitli işlemler yaparak yürüyenler…

Tencent daha 10 yıllık bir firma, ama geliştirdiği yeni medya ekosistemi ile, kullanıcı sayısıyla Weibo’yu, değeriyle de Baidu’yu geçmiş durumda. 1999 yılında anlık mesajlaşma uygulaması QQ ile yeni medya ekosistemie dahi olan Tencent, 2004 yılında Hong Kong Borsasında işlem görmeye başlamıştır. Şirket 2010’lu yıllara değin QZone adını verdikleri QQ temelli bir sosyal ağ ortamı geliştirmeye yatırım yapmıştır. 2010’lu yılların başında WeChat adlı mobil telefon uygulamasını ve WeiXin adını verdkleri ödeme sistemini geliştirmişlerdir. 2013 yılında WeChat2ın kullanıcı sayısı 300 milyona ulaşırken, mobil telefonlar için yeni bir oyun ekosistemi tasarlanmıştır. Gerek QQ cüzdanı gerekse WeChat’ın Wepay ödeme sistemiyle, Çinliler kısa sürede gündelik yaşamlarında nakit veyahut kredi kartı taşımadan yaşamaya alışmışlar.

Tencent yetkilisinin ziyarette aktardığına göre, WeChat’ın aylık aktif  kullanıcı sayısı 1.112.000 milyar kişi. WeChat’te hesap açmak için telefon numaranızla doğrulama şifresi aldığınız bilgisini de bu arada vereyim. QQ’nun ise kullanıcı sayısı  316,114,668 kişi civarında.  WeChat’in hiç kuşkusuz en yoğun kullanıcıları Çin’de, ama Tencent’in aktarmasına göre tüm dünyada gitgide yaygınlaşıyormuş WeChat.  WeChat ile neler yapabiliyorsunuz: anlık iletişim, dosya transferi, çevrimiçi alışveriş, “kırmızı cüzdan” uygulaması ile para transferi, oyuniçi alışveriş, Didi uygulaması ile yurttaş-taksi hizmeti ödeme, çevrimdışı alışveriş: örneğin, otobüs, metro, hızlı tren vb. toplu taşıma araçlarının ederlerini ödeme, kafeteryada, lokantada veya kafede yeme-içme, kitap ve kırtasiye alışverişi, manav, hal veyahut alışveriş merkezinde ödeme, konaklama işlemi rezervasyonu ve ödeme vb. akla gelebilecek her ödeme işlemi…Moment özelliği ile bir tür İnstagram, Shake uygulaması ile bir tür Tinder. (https://www.youtube.com/watch?v=sRzgzyhafzM). Üstelik şirketin bu ödeme sisteminin Çinli turistlerin gittiği veya Çinlilerin iş yaptığı her ülkede kullanılması yönünde hedefi var. Devasa bir veri bankası Wechat ve Wepay…Sıradan bir Çinli yurttaşın günlük, haftalık, aylık ve yıllık neler yaptığının bilgisi Tencent veri merkezi ve bulutunda tutulmakta. WeChat ile üretilen veri, Batılı yeni medya ekosisteminde farklı şirketlere ait uygulamalar ile üretilen veriden daha yığınsal ve daha entegre. Çin hükümetinin İnternet ortamında uyguladığı sansür ve gözetim düşünüldüğünde, şirketin kullanıcıların kişisel verileri üzerinde sahip olduğu büyük güç ve devlet erkine sağladığı uyumda ayrı bir yazının konusu Bu noktada WeChat’te hükümete muhalif içerik üretenlerin hesaplarının bloke edildiğini belirtelim.

Tencent Firması yazının başında da belirttiğim gibi, QQ ve WeChat’ten ibaret olmadığını tekrar belirteyim. League of Legends oyunu geliştiren Riot Games’in tamamı 2015 yılında satın alarak dikkatleri üzerine çeken Tencent Games, bünyesinde bir çok oyunu barındırıyor. Günümüzde mobil ortamlarda ve çevrimiçi çoklu oyun platformlarında Kore oyun firmalarının en önemli rakibi Tencent. E-spor alanında da yarışmaları destekleyen Tencent, Çin içinde mobil üzerinden ailelere yönelik bir denetim sistemini de yaşama geçirmiş bulunmaktadır.

Tencent Literature, Tencent Pictures, Tencent Comics şirketin diğer üretim alanları. Tencent Comics yakınlarda Animation Comic Game China Group, Walt Disney, Shueisha, Bandai, Kadokawa ve Kodansha ile işbirliği projeleri geliştirdi. Tencent Pictures, devasa Çin edebiyatı birikiminden yararlanarak tv.dizi serileri ve sinema filmleri üretmekte, dağıtmaktadır. Böylece fikri mülkiyet alanında yoğun bir birikime sahip olmaktadır. Bunun yanısıra Tencent Pictures kullanıcı türevli içerikleri de desteklemektedir. Tencent Musivc Entertainment Group ta, şirketin müzik endüstrisi alanındaki koludur. QQ Music, Kugou Music, Kuwo Music ve WeSing gibi sosyal medya uygulamalarını yönetmektedir. Bunun dışında Spotify benzeri QQ Müzik platformu da mevcuttur. Penguin E-sports ise, Tencent’in mobil e-spor yarışmalarını yayınladığı bir ortamdır. Now Live, V Live gibi kullanıcıların anlık olarak çevreleri ile paylaşmak istedikleri öyküleri yayınladıkları akışkan bir ortamdır. Bunların yanı sıra Interest Tribe, Tencent Classroom gibi ortamlar ile de ilgiler paylaşılmakta ve uzaktan eğitim hizmeti alınmaktadır.

Tencent Yapay Zeka Lab’ı 2016 yılında kurulmuş olup, makine öğrenmesi ve büyük veri konusunda sayılı uzmanlardan Dr. Tong Zhang tarafından yönetilmektedir.Lab’da makine öğrenmesi, konuşma tanıma, doğal dil işleme çalışılmaktadır. Mr.Translation adlı dil çeviricisi Türkçe dahil Çince’den bir çok dile cümleleri hızla çevirmektedir. Tencent Open Platformu 2016 yılında kurulmuş olup, 6 milyon start-up a ev sahipliği yapmaktadır. Çin’de 30 Kuluçka Merkezi Tencent Open Platform bünyesinde hizmet vermektedir. Şrketin Çin hükümeti için e-yönetişim ve yerel yönetimler için WePay’e entegre çeşitli ödeme hizmetleri geliştirdiğini de belirtelim. Örneğin, Shenzhen metro ağında ne ulaşım kartı almak ne de de bilet almak gerekmektedir. WePay ile ulaşım ederi her metro geçişinde cüzdanınızdan düşmektedir.

Bu kısa geziden geriye kalan yanıtlanmayan sorular ise Çin hükümetinin sansür politikasının Tencent tarafından bu bütünleşik yeni medya ekosisteminde nasıl uygulandığı, kişisel verilerin güvenliğinin nasıl temin edildiği, verigözetimi ile sosyal kredi sistemi arasındaki verieşleştirmesi, veri ikizlerinin gündelik yaşamda birey üzerindeki olumlu etkilerinin (iletişim ve transfer hızı, bağlantılılık, parasız toplum vb.) yanı sıra Çin’de kamusal alanda tartışılmayan olumsuz etkilerinin (verigözetimi, sansür ve otosansür başta olmak üzere) neler olduğu kaldı.  Belki de sorulması gereken en önemli soru, 1 milyar kişinin her gün her an kullandığı WeChat’i ve WePay’i,  yaşamın bir parçası olarak doğallaştırma ve verili kabul etme hali: WeChat’in içinde akışta-bağlantıda olma ve WeChat’siz olmama hali…