Mutlu Binark-Başkent Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi
Bu kısa yazıda Türkiye’de İnternet’in ne bölgelere, ne yaşlara ne de cinsiyetlere göre kullanım oranları ile çeşiti ve farklı kullanım pratiklerine ilişkin bir döküm yapılmayacaktır. Onun yerine, burada Türkiye’de İnternet’in kullanımının 18.yılında, bazı sorunların altı çizilerek yeni araştırmaların ve tekno-toplumsal politikaların geliştirilmesi için bazı sorular ortaya atılacaktır. Türkiye’de İnternet’in kullanımı konusunda erişim eşitliği vardır ve bu dijital eşitsizlik hem ekonomik, hem kültürel politikalardan hem de verili egemen toplumsal cinsiyet rolleri ve örüntülerinden kaynaklanmaktadır. İnternet’e erişen/erişebilen şanslı kadın ve erkeklerin de İnternet’i ne yapmak için kullandıkları noktasında ise ikinci bir sorun haıl olmakta: içerik üretmek için mi kullanılıyor yoksa sanal uzamın çok cazip çağrısına “göz” vererek, çok kolay tüketimciliğinde konumlanan tüketici olmakta mı? Bu sorunla ilişkili olarak ortaya çıkan bir diğer sorun ise, sanal uzama “göz vererek” konumlanan kadınların ve erkeklerin, buradaki yeni varoluşlarının mahremiyet algısını/mahrem alanın kavranışını değiştirdiği, gerek sanal uzamdaki diğer bireyler tarafından “toplumsal merak” nedeniyle gerekse çeşitli yasal güçler tarafından “güvenlik” nedenleriyle gözetlenmekten behis duymamaları durumudur. Dördüncü sorun ise, ulus devletin öne sürdüğü güvenlik nedenleri ile sanal uzamı denetleme ve yurttaşlarının etkinliklerini kontrol etme arzusudur. Bu soruna koşut bir diğer sorun ise, enformasyonel ve promosyonel kapitalizm tarafınan sanal uzamın sınırsız bir pazar olarak görülmesi durumudur. Sanal uzamın küresel yeni bir pazar mantığı içinde tanımlanması da kullanıcıyı kendindenliği olmayan bir konumlanışa itmekte, kullanıcı-ister kadın ister erkek-ister çocuk ister genç isterse yaşlı olsun- şeyselleşmektedir. Altıncı sorun ise, Türkiye’de yurttaşa yönelik olarak farkındalık bilinciyle ve sorumluluk etiğiyle İnternet kullanımını teşvik edecek bir tekno-toplumsal bir politikanın yokluğudur. Bu noktada, ulus-devletin İnternet ortamınında işlenecek suçları “katalog suçlar” olarak sayarak düzenleyen 4 Mayıs 2007 tarihinde kabul edilen ve 23 Mayıs 2007 tarihli 26530 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’nun 10. maddesinin 4/d ve e bendleri ile; “d) İnternet ortamındaki yayınların izlenmesi suretiyle bu Kanunun 8 inci maddesinin birinci fıkrasında sayılan suçların işlenmesini önlemek için izleme ve bilgi ihbar merkezi dahil, gerekli her türlü teknik altyapıyı kurmak veya kurdurmak, bu altyapıyı işletmek veya işletilmesini sağlamak; e) İnternet ortamında herkese açık çeşitli servislerde yapılacak filtreleme, perdeleme ve izleme esaslarına göre donanım üretilmesi veya yazılım yapılmasına ilişkin asgari kriterleri belirlemek” öngörülmektedir. Bu noktada Türkiye’de sanal uzamı düzenleyen kurumlardan -ekonomi politiğin terimleriyle dersek- “yapısallaşmalarından” bahsetmek gerekli. Bu yasayı temel alarak, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (eski adıyla Telekomünikasyon Kurumu) içinde faaliyet gösteren Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı’nın 5651 sayılı yasada belirtilen İnternet’e ilişkin görevleri yapması öngörüldü. Bu doğrultuda İnternet Daire Başkanlığı oluşturuldu ve 1 Kasım 2007 tarihli ve 26687 sayılı Resmi Gazete’de Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (Telekomünikasyon Kurumu) Tarafından İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik yayımlandı ve yürürlüğe girdi. 23 Kasım 2007 tarihinde ise Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı Bilgi İhbar Merkezi faaliyete başladı; http://www.ihbarweb.org.tr adlı web sitesi ile ”ihbar@ihbarweb.org.tr” adlı e posta adresi işlemeye başladı. 23 Mart 2008 tarihinde ise ailelere ve çocuklara yönelik olarak “çocukların zararlı içeriklerden korunması amacıyla” www.guvenliweb.org.tr adlı web sitesi hizmete açıldı. İnternet Toplu Kullanım Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ise 05 Ağustos 2009 tarihli ve 27310 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Telekomünikasyon Yoluyla Yapılan İletişimin Tespiti, Dinlenmesi, Sinyal Bilgilerinin Değerlendirilmesi ve Kayda Alınmasına Dair Usul ve Esaslar ile Telekomünikasyon İletişim Başkanlığının Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik de 07 Ağustos 2009 tarihli ve 27312 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. (http://www.tib.gov.tr/kat/tarihce, Erişim tarihi: 6.4.2010). Kurumsal yapısallaşma anlatısını kısaca aktardığımız kısa adıyla TİB’in bugün Türkiye’de sanal uzamı hem içerik hem erişim konusunda giderek daha fazla “regüle” ettiği aşikardır. Bu noktada Türkiye’de İnternet ortamında yaygınlaşan nefret söylemine yönelik bir düzenlememenin olmaması da ortaya çıkan bir diğer sorundur. Aslında nefret söylemi yeni medya ortamında birden bire ortaya çıkmamakta, kökleri sanal uzamın dışında yaşanan ve doğallaştırılan homofobik, ırkçı, yabancı düşmanı, etnik ve kökten milliyetçi söylemlerde ve pratiklerdedir. Dolayısıyla, gerçekte yasa koyucunun sanl uzamda nefret söylemini düzenlemesi yeterli değildir. Bu sorun, sekizinci bir sorunu da ortaya sermektedir: Türkiye’de kamusal aktörler tarafından bireyin sanal uzamdaki varoluşu öyle kendinden menkul, gerçek yaşamdaki varlığından kopuk bir şekilde tahayyül edilmektedir. Oysa, sanal uzamdaki birey burada istediği kimliği egzersiz ederse etsin, son kertede gerçek yaşamdaki habitus’undan beslenmektedir.
Yazının bundan sonraki kısmında yeni medya çalışmaları alanında yeni araştırmalar ve tekno-toplumsal politikaların geliştirilebilmesi için bazı sorular öncelikli olarak ortaya atılacaktır: Türkiye’de İnternet’i kullanan farklı yaşlardaki kadınlar, erkekler bu ortamı gündelik yaşamları içerisine ne şekilde dahil etmektedir? İçerik üretimi hangi konularda ve hangi gerekliliklerle gerçekleşmektedir? Yurttaşın siyasal, toplumsal, kültürel ve ekonomik kurumlara ve söylemlere müdahil olmasında İnternet’in olanaklarından yararlanması nasıl desteklenebilir? İnternet dolayımlı iletişim pratikleri “İnternet bağımlılığı” vb. etiketlemelerin dışında yeni sözdağarcıklarına başvurarak nasıl kavranmalıdır? Yurttaşın yeni medya okuryazarlığı ne şekilde geliştirilebilir? İnternet ortamının olanaklarının ve risklerinin eşanlı farkına varılması için, yurttaş katılımı temelli platformlar kimlerin desteği ile nasıl oluşturulmalıdır? Yasa koyucunun “gözü”nün sınırları nerede ve niçin bitmelidir? İnternet ortamının ve kullanıcının “şeyşelleşmesinin” önüne ne şekilde geçilmelidir? Özgür ve açık kaynak yazılımlar, copy left hareketi nasıl desteklenmeli ve kullanımı nasıl yaygınlaştırılmalıdır?
Türkiye’de İnternet’in kullanımının 18.yılı olduğunu anımsarken, yukarıda sayılan sorun saptamaları temelinde olguyu yeni bir bakış açısı ile ele almanın gereği ortaya çıkmaktadır.
mutlu binark tarafından yazıldı 
Yeni Medya 